کوری همه را گرفتار کرده است. پلیدی و پلشتی همه جا را فراگرفته است. بشریت از معنای خود تهی شده و در کثافت غوطه میخورد.
این رمان «کوری» ساراماگو است. یک نوع کوری مجازی، نه از نوع فیزیکی که میشناسیم. کوریِ سفید. یک نوع کوری درونی که برای اولین بار در بهترین مکان ممکن رخ میدهد. در یک چهارراه، پشت چراغهای راهنمایی. جایی که اگر کور شوی، دیگر نمیتوانی ببینی و در نتیجه، نمیتوانی رعایت کنی و این رعایت نکردن میتواند علت حوادث بسیار وحشتناکی باشد.
اگر رعایت نکنیم چه اتفاقی میافتد؟
بینظمی. بینظمی حاکم میشود. و این یعنی بازگشت به بینظمی اولیه. یک حرکت ارتجاعی، حرکتی برخلاف جهت جریان آب. آن بینظمی که به قول فلاسفهی یونانی، در ابتدا، در ازل وجود داشته است. آن بینظمی که همهی نیروهای شر در تمام اساطیر، به دنبال بازگشت به آن بودند. چیزی که آن را «هیولا» یا «خاویه» مینامیدند. از طرفی «هیولا» نماد نیروهای بدی نیز هست. در واقع این بازگشت میتواند به معنای تثبیت حکومت شر و بدی باشد.
رمان کوری در یک شهر ناشناس اتفاق میافتد. یکنفر از اهالی این شهر، پشت چراغ قرمز در یک چهارراه، دچار نابینایی میشود. یک نوع نابینایی که مسری است. بیماری از همان یکنفر شروع میشود و شیوع پیدا میکند. هر کسی که به نوعی با فرد بیمار در تماس باشد، کور میشود. یکنفر داوطلب میشود که به فرد نابینا کمک کند. اما از موقعیت استفاده کرده، ماشین او را میدزدد. او نابینای بعدی خواهد بود. بیماری به این ترتیب شیوع پیدا میکند تا اینکه مقامات شهر احساس خطر میکنند. تصمیم میگیرند که افراد نابینا را قرنطینه کنند. اما از طرفی، کسی حاضر نیست در میان جمع کوران باشد تا برای برطرف کردن احتیاجات اولیه، به ایشان کمک کند. پس میتوانید تصور کنید که مکان قرنطینه به چه وضعی درمیآید. زشتی و کثافتی در آن محل پدید میآید که در کمتر رمانی نظیرش را میبینیم.
برای خوانندهی رمان – که احیاناً مخاطب آن نیز هست – پیداست که این نوع کوری و وضع نکبتباری که اشخاص رمان به آن مبتلا میشوند، سراسر استعاره است. کلید درک این استعاره در دستان «همسر دکتر» است. در این رمان هیچکس با اسم خاص نامگذاری نمیشود. «همسر دکتر»، «دزد ماشین»، «دختر عینکی»، «پیرمردی که یک چشمش را با چشمبند سیاه میبست» و...
اگر «نام» را به معنای یکی از المانهای هویت فردی بدانیم، این شهر، شهر افراد بیهویت است. افرادی که در خلال داستان، با یادآوری خاطراتشان و آخرین تصویرهایی که «دیدهاند» به دنبال شناختن هویت خود هستند. اما در این میان، تنها یکنفر است که با وجود نزدیکی به جمع کوران، دچار این بیماری مسری نمیشود: «همسر دکتر». او تنها کسی است که کور نمیشود و در واقع تنها کسی است که:
میبیند، نگاه میکند و رعایت میکند.
به این معنا که وظایف همسری و انسانی خود را تمام و کمال انجام میدهد. به همین دلیل، هیچگاه به کوری مبتلا نمیشود. هموست که در آن شرایط سخت و نکبتبار در کنار همسرش میماند و البته از بیماران دیگر نیز غافل نیست. سعی میکند بدون آنکه کسی بفهمد او نابینا نشده، و در بسیاری از موارد، حتی بدون آنکه او را بشناسند، به دیگران کمک کند. ساراماگو در رمان «همهی نامها» می نویسد: «بزرگترین احترام به انسان این است که آدم برای یک ناشناس گریه کند.» اینجا نیز میبینیم آننوع دوستداشتنی را که به دور از هرگونه مصلحتاندیشی و نفع شخصی است. اینگونه است که «همسر دکتر» هیچگاه کور نمیشود.
وضعیتی که شهر بینام ساراماگو به آن دچار میشود، تقاص سرپیچیهای مردم آن از اصول انسانی است. و این شهر بینام، مابهازای دنیای بیهویت ماست. دنیایی که ما باید برایش نامی انتخاب کنیم.
حال همه ی ما خوب است اما تو باور نکن...